حروف مستعلیهحروف مستعلیه (حروف مُستَعلی)، یکی از اصطلاحات علم تجوید بوده و در اصطلاح به حروفی که به صورت درشت و پرحجم ادا می شوند، اطلاق می‌گردد. ۱ - صفات حروفتلفظ و ادای حروف ۲۸گانه در زبان عرب، شیوه و روش خاصی دارد به گونه‌ای که هر حرف اوصاف ویژه‌ای دارد و از محل و مخرج خاصی بروز مى‌کند و بیان می‌گردد. برخی از این اوصاف، مشترک بین چند حرف است و برخی دیگر اختصاص به یک حرف خاص دارد. عالمان علم تجوید، حروف را به لحاظ کیفیّت و چگونگی تلفظ به اقسامی تقسیم کرده‌اند. یکی از این تقسیمات دسته‌بندی صفات حروف به دو قسم اصلى و عارضى است. صفت استعلاء، یکی از صفات اصلی یا ذاتی حروف در علم تجوید است. ۲ - حروف مستعلیه«استعلاء» در اصطلاح تجویدی به معنای بالا آمدن بخش زیادی از زبان به طرف کام است. این صفت باعث می‌شود که این حروف به صورت پرحجم و درشت و غلیظ تلفظ شوند. حروف «خ»، «ص»، «ض»، «غ»، «ط»، «ق» و «ظ» دارای این ویژگی هستند. [۱]
عبدالسمیع الشافعی الحفیان، احمد محمود، التجدید فی الاتقان و التجوید، ص۱۰۵، بیروت، دارالکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
حروف استعلاء در هنگام مکسور بودن استعلایشان کمتر می‌شود. بقیه حروف دارای صفت «استفال» هستند که متضاد «استعلاء» است و به معنای پایین آمدن ریشه زبان در هنگام ادای آن‌هاست؛ در این حالت، صدای حرف، نازک و به حالت «ترقیق» ادا می‌شود.۳ - وجه نامگذاریاز آن جائی که هنگام تلفظ این حروف زبان به سمت بالا میل می‌کند این حروف را حروف مُستَعلی نامگذاری کرده اند. ۴ - نکتهباید دقت کرد اگر در یک کلمه حرف استعلاء و استفال کنار یکدیگر قرار گرفت صفات آنها روی یکدیگر اثر نگذارند. [۲]
محیسن، محمدسالم، الرائد فی تجوید القرآن، ص۴۸.
[۳]
صبره، علی، العقد الفرید فی فن التجوید، ص۴۲.
۵ - عناوین مرتبطصفت استعلا، صفت استفال. ۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «حروف مستعلیه». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۴۶۴-۴۶۵. |